Yaşlılarda Alkol Bağımlılığı
Yaşlılarda alkol bağımlılığı yaygınlığı ile ilgili sistematik epidemiolojik çalışmalar olmasına karşın, alkol bağımlılığının yaşla birlikte nasıl ilerlediğini ya da kullanım şeklinin ne olduğunu saptamak yaşlı popülasyonda çok zordur. Genel kanı yaşlılar arasında en sık kötüye kullanımı olan maddenin alkol olduğu yönündedir (1).
Alkol bağımlılığının başlangıç yaşı her yaşta olabilirken, yaşlılık dönemlerinde de ortaya çıkabilmektedir ki bu dönem prevalans açısından pik yapılan ikinci dönem olarak kabul edilmektedir (2,3,4).
Alkol Bağımlılığı Yaygınlık Oranları
Yaygınlık oranları daha genç yaşlarda daha ileri yaşlara oranla yüksek bulunurken aynı farklılık erkeklerle kadınlar arasında da geçerli olmaktadır. Yaşlı kadınların genç kadınlardan daha fazla alkol kötüye kullanımı olduğu bildirilmektedir (1). Erkekler için yaşam boyu yaygınlığın en genç grupta ( 18 – 29 yaş) %27, 30 – 44 yaşta %28, 44-64 yaşta %21 ve 65 yaş üzerinde ise %14 dür. Kadınlarda ise en yüksek yaygınlık oranları en genç yaş grubunda (18 – 29) bulunmuştur (%7).
Yaş ilerledikçe yaygınlıkta azalma olduğu izlenmiştir: 30 – 44 yaş için % 6, 45 – 64 yaş için % 3, ve 65 yaş üzeri için ise %1.5. Bunun yanı sıra remisyon oranlarının da artan yaşla birlikte bir artış gösterdiği bildirilmektedir. Yine yaşlı popülasyonun % 2 – 10 oranında alkol kötüye kullanımı olduğunu bildiren çalışmalar da vardır (1).
Framingham çalışmasına göre (1950 – 1970) alkol kullanımının yaşla birlikte artış gösterdiği saptanmıştır (5). 85 beyaz hastanın 1964 – 83 yılları arasındaki 19 yıllık izleminde ise hem ağır içiciler hem de daha önceden ağır içici olup alkolü bırakmış olanlar izlenmiş ve zaman içinde alkolü bırakma oranının %9’dan %21’e çıktığı saptanmıştır (6). Yine aynı çalışmada belki de en önemli sonuç yaş ilerledikçe ağır içicilerin alkol tüketim miktarında azalma olmasıdır.
Bu bulguya zıt bir bulgu ise Adams ve arkadaşlarının 270 sağlıklı yaşlı bireyi alkol tüketimleri yönünden 1980 – 87 yılları arasında izledikleri çalışmada elde edilmiştir. Bu çalışmanın sonucuna göre ağır içiciler haricinde alkol kullanımı olan yaşlılarda zaman içinde alkol tüketim miktarında artış olmadığı izlenmiştir (7).
Yaşla ilişkili olarak beden yağ miktarı ile kas hacmi oranındaki artış tüketilen alkol miktarı sabit kalsa bile daha yüksek kan alkol düzeylerinin oluşmasına neden olmaktadır, çünkü alkol beden yağında dağılmamaktadır. Ek olarak kan alkol düzeyinin beyin üzerindeki etkisi de yaşla birlikte artmaktadır (8).
Alkol Bağımlılığı ve Özel Gruplar
Yaşlılarda yaygınlık oranları belirli grup hastalar için farklılık göstermektedir. Genel tıbbi popülasyonda alkol bağımlılığı prevalansı %25 – 50 arasında değişirken, genel psikiyatrik popülasyonda bu oran %50 – 75 e kadar yükselmektedir (9,10). Yaşlılar genel tıbbi popülasyonun çok büyük bir kısmını oluştururken, genel psikiyatrik popülasyonun önemli bir kısmında da yer almaktadır. Ne yazık ki klinisyenler tarafından geriatrik popülasyonda alkol ve ilaç bağımlılığı konusundaki klinik tanılar genel prevalansdan önemli ölçüde düşük olmaktadır (11).
Alkol sorunu olan yaşlılarda yapılan muayenelerde yaşlıdaki bellek sorunları, stigmatizasyon nedeni ile duydukları kaygılar gibi nedenlerle sorun olduğundan daha basitmiş gibi algılanabilmekte ve klinisyen yanılabilmektedir. Öte yandan alkol kullanımının etkileri alkole değil, fiziksel hastalıkları nedeniyle kullanmakta oldukları ilaçlara, yaşlılığa bağlanabilmektedir (12).
Yaşlı Popülasyonda Erken ve Geç Başlangıç
1) Alkol bağımlılığı ilerleyici bir bozukluk olup yaygınlığı erken ve orta dönem erişkinlikte pik yapmaktadır (11).
2) Alkol bağımlılığı yaygınlığının bimodal bir dağılımı vardır: Orta erişkinlik döneminde erken başlangıç ve 60 ve ileri yaşlarda daha geç başlangıç (3).
Alkol bağımlılarında genel yaşam süresi normal popülasyondan daha kısadır. Bu nedenle alkol bağımlılığı ne kadar erken yaşta başlarsa ölüm yaşı o kadar düşmektedir. Yaşam süresinin kısalması alkol bağımlılığına bağlı tıbbi ve psikiyatrik komplikasyonlara bağlıdır (11).
Tüm bu nedenlere bağlı olarak yaş ilerledikçe ölüm sıklığının artması da ileri yaşlarda alkol bağımlılığı yaygınlığının daha düşük olmasını açıklar gibi durmaktadır. Öte yandan geç başlangıçlı alkol bağımlılıklarında ise emeklilik, boş zamanın ve sorumlulukların daha az olması, yaşam kalitesinin bu nedenlerle artmış olması da etkendir. Bundan dolayı da özellikle emeklilik dönemi tıpkı adolesan ya da erken erişkinlik dönemi gibi alkol kullanımının pik yaptığı bir dönem olarak ele alınmaktadır (3,13). Erken başlangıçlı alkolizmde aile öyküsünün de yüksek olmasıyla kendini gösteren genetik bir yatkınlık varken, geç başlangıçlı alkol bağımlılığında genetik yüklülüğün daha düşük olduğu bildirilmektedir (1, 14, 15).
Psikiyatrik Komplikasyonlar
Aslında alkol bağımlılığına bağlı psikiyatrik komplikasyonlar yaşlı popülasyonda diğer yaşlarda görülenle aynıdır. Anksiyete ve depresyon sık izlenmektedir.
Alkolle karşılaşma
Yaşlı popülasyonda alkolle karşılaşma birçok faktöre bağlıdır. Alkolün bulunabilirliği ya da alkole erişebilirlik alkolle karşılaşmada hız belirleyici basamaklardan birisidir. Genellikle bu faktör kişinin kontrol edebileceği bir durum olmasına karşın başka birçok etkenden de etkilenmektedir. Örneğin emekli olmak bu durumu kolaylaştıran bir faktör olarak ele alınmaktadır. Emeklilik döneminde belirli toplantılarla sosyalleşme sağlanırken alkol kullanımı da artabilmektedir. Yatkınlığı olanlarda ise bu durum alkol bağımlılığı gelişme şanssızlığını artırmaktadır. Öte yandan yine orta yaşın sonlarında ya da emeklilik döneminde birçok sorumluluktan arınmış olmak, çocukların büyüyüp kendi ayakları üzerinde duruyor olmaları, boş vaktin fazla olması, bağımsız bir döneme girilmiş olması da alkol kullanımını artıran faktörler olarak sayılabilmektedir. Yani alkol kullanımını kısıtlayan sorumlulukların azalmış olması alkolün daha rahat kullanımına neden olmaktadır.
Yaşlılarda Alkol Bağımlılığı Tipleri
1) Survivors: Alkol kötüye kullanım öyküleri uzun yıllara dayanmakla birlikte ileri yaşa kadar yaşamayı başarabilenler Bu hastalarda siroz, diyabet, pankreatit, hipertansiyon gibi tıbbi sorunlar tabloya eşlik edebilmektedir.
2) Intermittents: Uzun süredir aralıklı olarak alkol kullanan ancak alkol kullanımının herhangi bir sorun yaratmadığı hastalar. Yaşlılık döneminde stresle karşılaştıkları zaman baş edebilmek için alkole sığınıp bağımlılık geliştirme riski olanlar.
3) Geç Başlangıçlı Grup: Bu kişiler ileri yaşlarda bağımlılık geliştirmektedirler. Sıklıkla alkol miktarlarındaki artış yalnızlık, kayıplar, maddi sorunlar, yaşamdan beklentilerinin olmaması ve benlik saygılarındaki azalmaya bağlıdır (16).
Kaynaklar
1) Cohen G, Fleming NF, Glatter KA, Haghigi DB, HalberstadtJ, McHugh KB, Woolf A. Epidemiology of substance use. In: Source Book of Substance Abuse and Addiction. Eds. LS Friedman, NF Fleming, DH Roberts, SE Hyman. Chapter 2. Williams & Wilkins Maryland, 19 – 37, 1996.
2) Cahalan D, Cisin JH, Crossley JM: American Drinking Practices. New Brunswick, NJ, Rutgers Center of Alcohol Studies, 1969
3) Atkinson RM, Turner JA, Kofoed LL, Tolson RL: Early versus late onset alcoholism in older persons. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 1985; 9:513-515.
4) Clark WB, Midanik L: Alcohol use and alcohol problems among US adults. In Alcohol Consumptions and Related Problems: Alcohol and Health Monograph No.1 Rockville, MD: National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, 1982.
5) Gordon T, Kannel WB. Drinking and its relation to smoking, BP, blood lipids and uric acid: The Framingham Study. Arch Intern Med 1983; 143 (7):1366 – 1374.
6) Stall R. Change and stability in quantity and frequency of alcohol use among aging males: a 19-year follow-up study. Br J Addict 1986; 82(4):537 – 544.
7) Adams WL, Garry PJ, Rhyne R, Hunt WC, Goodwin JS. Alcohol intake in the healthy elderly: changes with age in a cross-sectional and longitudinal study. J Am Geriatr Soc 1990; 38(3):211 – 216.
8) Vogel-Sprott M, Barrett P. Age, drinking habits and the effects of alcohol. J Stud Alcohol 1984; 45(6):517 – 521.
9) Schuckit MA: A clinical review of alcohol, alcoholism and the elderly patient. J Clin Psychiatry 1983; 43:396 – 399.
10) Curtis JR, Geller G, Stokes EG, Levine DM, Moore RD: Characteristics, diagnosis and treatment of alcoholism in elderly patients. J Am Geriatr Soc 1989; 37:310 – 316
11) Robbins LN, Helzer JE, Przybeck TR, Regier DA: Alcohol disorders in the community: a report from the the epidemiological catchment area. In Alcoholism: origins and Outcomes. New York, Raven Press, 1988.
12) Klein S, Iber FL. Alcoholism and associated malnutrition in elderly. Nutr 1991; 7(2):75 – 79.
13) Vaillant GE: The National History of Alcoholism. Cambridge, Harvard University Press, 1983
14) Hartford JT, Samorajski T: Alcoholism in the geriatric population. J Am geriatr Soc 1982;30:18.
15) Goodwin DW: Alcoholism and geriatrics: The sins of father. Arch Gen Psychiatry 1985; 42:171 – 174.
